๑) องค์ประกอบของนวนิยาย

                    นวนิยายเป็นเรื่องเล่าร้อยแก้วที่ยึดหลักความจริงเป็นเกณฑ์ กล่าวคือ เขียนให้ใกล้เคียงกับความเป็นจริงเท่าที่จะสามารถทำได้ แต่ไม่ได้พยายามแสดงให้เห็นว่าเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นจริงเป็นเพียงเรื่องแต่งขึ้นเท่านั้น องค์ประกอบที่สำคัญของนวนิยายที่จะทำให้ผู้อ่านเกิดความบันเทิงมี ดังนี้

                      ๑.๑) โครงเรื่อง เป็นเค้าโครงของพฤติกรรมต่าง ๆ นวนิยายแต่ละเรื่องจะมีโครงเรื่องใหญ่และโครงเรื่องย่อย โครงเรื่องใหญ่ หมายถึง เรื่องที่ เกี่ยวพันกับปัญหาความขัดแย้งที่สำคัญของตัวละครเอก โครงเรื่องย่อย คือ เรื่องที่แทรกอยู่ในโครงเรื่องใหญ่ มีความสำคัญน้อยแต่เสริมให้สนุกสนานขึ้น ในโครงเรื่องจะมีส่วนประกอบที่สำคัญอยู่  ๒ ประการ คือ พฤติกรรมที่เป็นการกระทำของตัวละครในเรื่องและความขัดแย้งในลักษณะต่าง ๆ กัน เช่น ความขัดแย้งระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ ความขัดแย้งที่เกิดขึ้นภายในตนเอง เป็นต้น

                       ๑.๒) แก่นเรื่องหรือความคิดหลัก คือ จุดสำคัญของเรื่องที่จะเชื่อมโยงเรื่องทั้งหมดเข้าด้วยกัน เพื่อสื่อความคิดของผู้แต่ง แก่นเรื่องมีหลายแนวทาง เช่น แนวแสดงทรรศนะ เป็นแนวที่ผู้เขียนเสนอความคิดเห็นสิ่งหนึ่งสิ่งใด เช่น ความแค้น ความหึงหวง ความกลัว แนวแสดงพฤติกรรม เป็นแนวที่ผู้เขียนเน้นพฤติกรรมของตัวละ เช่น พฤติกรรมตอบแทนบุญคุณตลอดทั้งเรื่อง

                        ๑.๓) ตัวละคร คือ ผู้มีบทบาทในเรื่อง จะต้องเหมือนมนุษย์หรือเทียบเท่า มีชีวิตจิตใจ แสดงอารมณ์ บทบาท คำพูด และมีปฏิกิริยาเช่นคนจริง ๆ พฤติกรรมที่ตัวละครแสดงออกต้องน่าเชื่อถือ

ตัวละครสำคัญในเรื่องเรียกว่า ตัวละครเอก ตัวละครอื่นเป็นตัวประกอบ วิธีแสดงลักษณะนิสัยของตัวละครอาจทำได้หลายวิธี เช่น ผู้แต่งบรรยายนิสัยของตัวละครเองจากการสังเกตภายนอก ความรู้สึกภายในจิตใจของตัวละคร บางครั้งอาจใช้วิธีที่ตัวละครแสดงตัวตนด้วยคำพูดและพฤติกรรม หรือใช้วิธีกล่าวถึงปฏิกิริยาของตัวละคร  อื่น ๆ เพื่อเป็นเครื่องชี้ว่าเป็นบุคคลเช่นใด โดยทั่วไปแล้วตัวละครในนวนิยาย แบ่งเป็น ๒ ประเภท คือ ตัวละครที่มีมิติเดียว เป็นตัวละครที่มีลักษณะนิสัยประจำ หรือแสดงนิสัยด้านเดียวตลอดเรื่อง เช่น นิสัยร่าเริง นิสัยเศร้าสร้อย เป็นต้น อีกประเภทหนึ่งเป็นตัวละครที่มีหลายมิติ โดยมีลักษณะนิสัยหลายอย่างเปลี่ยนไปตามเหตุการณ์และสิ่งแวดล้อม อย่างไรก็ตาม ตัวละครที่ดีต้องมีลักษณะสมจริง

                       ๑.๔) ฉากและบรรยากาศ ฉาก คือ ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับสิ่งต่าง ๆ ที่ปรากฏในเนื้อเรื่องบอกให้รู้ว่าเหตุการณ์นั้นเกิดที่ใด การใช้ฉากที่มีจริงและเป็นที่รู้จักย่อมทำให้เรื่องมีความสมจริงมากขึ้น ฉากที่ดีควรจะสอดคล้องกับเนื้อเรื่องและช่วยสร้างบรรยากาศ นอกจากนี้ควรถูกต้องตามสภาพความเป็นจริง ฉากที่มีความถูกต้อง ตามสภาพภูมิศาสตร์ และเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ช่วยส่งเสริม นวนิยายเรื่องนั้นให้มีคุณค่าเพิ่มขึ้นเป็นอย่างมาก ในทางตรงกันข้ามจุดอ่อนของฉากบางเรื่องทำให้คุณค่าของเรื่องนั้นได้ลงไปอย่างน่าเสียดาย ผู้แต่งที่ประณีตจึงเอาใจใส่ต่อความถูกต้องของฉากเป็นอย่างยิ่ง

                        ๑.๕) บทสนทนา คือ การโต้ตอบระหว่างตัวละคร บทสนทนาจะต้องช่วยสร้างความสมจริง เป็นธรรมชาติ คล้ายคลึงกับชีวิตจริงและต้องเหมาะสมกับบุคลิกลักษณะของตัวละครแต่ละตัว

ลักษณะบทสนทนาที่ดี ควรช่วยให้เนื้อเรื่องคืบหน้าไป ทำให้เห็นลักษณะนิสัยของตัวละครชัดเจนขึ้น และยังช่วยให้เห็นสภาพสังคม ประเพณี วัฒนธรรม การปกครอง สภาพเศรษฐกิจและอื่น ๆ ประกอบไปด้วย ดังนั้น  บทสนทนาจึงเป็นส่วนประกอบให้เข้าใจเรื่องราวพฤติกรรมได้มากขึ้น ในการอ่านนวนิยายจะเห็นว่าบทสนทนาจะแยกออกจากบทบรรยายหรือบทพรรณนา

                        ๑.๖) ทรรศนะของผู้แต่ง คือ ข้อคิดของผู้แต่งที่ต้องการเสนอต่อผู้อ่าน ส่วนใหญ่เสนอผ่านตัวละครในเรื่อง เช่น ดอกไม้สด เสนอทัศนะเกี่ยวกับผู้ดีในนวนิยายเรื่อง สามชายว่าผู้ดีที่แท้จริง คือ ผู้ที่ยังคงมีความประพฤติดี ไม่ว่าจะตกต่ำหรือยากจนเพียงใด เป็นต้น

                        ๑.๗) ท่วงทำนองแต่งหรือกลวิธี คือ ลักษณะวิธีการของผู้แต่งที่จะแสดงความคิด ความรู้สึก เพื่อให้เนื้อเรื่องดำเนินไปตามโครงเรื่องที่ผูกไว้ รวมไปถึงการเลือกใช้ภาษา